Muzeum Nikoli Tesli w Belgradzie wyróżnienie w międzynarodowym konkursie dla WXCA
W koncepcji polskich architektów industrialna przestrzeń oraz materia XX-wiecznej fabryki Milana Vapy w Belgradzie stają się współnarratorem opowieści o wielkim wynalazcy. „Projekt wyróżnia się nie tylko funkcjonalnością, ale też oddziałuje na płaszczyźnie emocjonalnej i intelektualnej, umożliwiając zwiedzającym głębsze połączenie z Teslą” – podkreśliło jury konkursowe, jednogłośnie przyznając pracowni WXCA specjalne wyróżnienie.
Pierwszą nagrodę w konkursie zdobył projekt autorstwa Zaha Hadid Architects. „To dla nas zaszczyt, że nasza wizja zdobywa uznanie na arenie międzynarodowej, mogąc konkurować z koncepcjami światowej sławy pracowni” – wyznają architekci WXCA.
Nowa siedziba Muzeum Nikoli Tesli
Międzynarodowy konkurs architektoniczno-urbanistyczny zorganizowany przez Urban Planning Institute of Belgrade we współpracy ze spółką Belgrade Waterfront dotyczył koncepcji nowej siedziby Muzeum Nikoli Tesli, której realizację zaplanowano w zabytkowej fabryce Milana Vapy w Belgradzie. Pochodząca z 1924 r. fabryka papieru była pierwszą nowoczesną fabryką w regionie i jest współcześnie uznawana za jeden z najbardziej znaczących i najlepiej zachowanych obiektów architektury industrialnej w Serbii, a zarazem symbol XX-wiecznej modernizacji państwa i element jego dziedzictwa przemysłowego.
Zadaniem postawionym przed architektami było zaprojektowanie koncepcji transformacji kompleksu o powierzchni 8,400 m² w przestrzeń muzealną dedykowaną pamięci Nikoli Tesli. Konkurs zakłada stworzenie przestrzeni wystawienniczej dla obszernej kolekcji eksponatów prezentujących dorobek jednego z największych wynalazców ery nowożytnej.
Sam teren nieczynnej od 10 lat fabryki jest częścią ogromnego obszaru o powierzchni 177 ha położonego w centralnej części Belgradu – bezpośrednio nad rzeką Sawą – który przechodzi aktualnie rewaloryzację w ramach wielkoskalowego przedsięwzięcia o nazwie Belgrade Waterfront. Projekt ten przekształca obszar dawnych terenów kolejowych i logistycznych w nową, wielofunkcyjną dzielnicę. Elementem całego przedsięwzięcia jest stworzenie dzielnicy muzealnej mieszczącej siedziby czterech instytucji – Muzeum Historycznego Republiki Serbskiej, Muzeum Miasta Belgrad, Muzeum Dzieci oraz Muzeum Nikoli Tesli. Aktualnie siedziba muzeum imienia wizjonerskiego elektrotechnika mieści się w 100-letniej willi, która jednak nie posiada wystarczającej przestrzeni ekspozycyjnej dla bogatej kolekcji eksponatów.
Polscy architekci ze specjalnym wyróżnieniem
Na konkurs na nową siedzibę muzeum zgłoszonych zostało 46 koncepcji projektowych. I Nagrodę jury konkursowe przyznało projektowi międzynarodowej sławy pracowni Zaha Hadid Architects, który powstał we współpracy z serbskim biurem Bureau Cube Partners. Jury, któremu przewodniczył Marko Stojčić, Główny urbanista miasta Belgrad, podjęło decyzję o przyznaniu trzech nagród oraz specjalnego wyróżnienia. Wyróżnienie jednogłośną decyzją jury przyznano renomowanej polskiej pracowni WXCA, która odpowiadała m.in. za projekty Muzeum Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego na Cytadeli Warszawskiej.
Projekt WXCA wyróżnia się nie tylko funkcjonalnością, ale też oddziałuje na płaszczyźnie emocjonalnej i intelektualnej, umożliwiając zwiedzającym głębsze połączenie z Teslą. Układ przestrzenny zachęca do eksploracji idei wielkiego wynalazcy, czyniąc muzeum żywym, dynamicznym ośrodkiem nauki i innowacji. To miejsce, w którym historia Tesli ożywa i inspiruje do działania – uzasadnili swój werdykt jurorzy.
Muzeum przepełnione duchem Tesli
Koncepcji konkursowej polskich architektów przyświecała idea, że przebywanie w przestrzeni muzeum samo w sobie powinno być przeżyciem duchowym. W projekcie WXCA scenerią dla tego doświadczenia jest oryginalna struktura oraz materia historycznej fabryki. Zostały one potraktowane w sposób szczególny – w zamyśle autorów fasady fabryki miałyby pozostać nietknięte, nie tylko eksponując industrialny, autentyczny charakter jej architektury, ale też podkreślając metafizyczny status ceglanych murów jako medium pamięci.
Głównym założeniem utworzenia Muzeum Nikoli Tesli w przestrzeni fabryki Vapy jest ochrona zabytkowego obiektu oraz jego odpowiednie zaadaptowanie do potrzeb nowej funkcji. Zależało nam aby ukryta pod wieloletnimi nawarstwieniami struktura stała się nie tylko tłem dla ekspozycji, ale była współnarratorem opowieści o wielkim wynalazcy – tłumaczą autorzy koncepcji z pracowni WXCA.
Kompozycyjnym i symbolicznym centrum zaproponowanego przez architektów układu funkcjonalnego muzeum jest charakterystyczny, wysoki komin górujący ponad fabryką. Jego pojawienie się w krajobrazie miasta w początkach XX w. było znakiem postępu i nowoczesności. Choć zarówno ceglany komin, jak i cała fabryka utraciły swoją pierwotną funkcję, do dzisiejszego dnia pozostają symbolem uprzemysłowienia Serbii. W koncepcji architektów WXCA wnętrze komina wypełnione zostaje światłem – dzięki temu staje się on latarnią, wokół której koncentruje się życie muzeum. Wokół niej autorzy zaplanowali dwa odrębne “ringi” zakreślone w przestrzeni obiektu: jeden z nich to przestrzeń publiczna w centralnym dziedzińcu fabryki, drugi – ścieżka sali wystawienniczych mieszczących się w halach dookoła dziedzińca.
Jak podkreślają architekci, wraz ze zmianą funkcji tej przestrzeni zmieni się również jej model funkcjonowania, a działająca niegdyś “na zewnątrz” fabryka stanie się atraktorem, który działa “do wewnątrz” zapraszając użytkowników do środka. Dlatego też autorzy zaproponowali otwartą strefę wejścia do muzeum na osi układu funkcjonalnego, po której przemieszczanie się kreuje sekwencję zróżnicowanych doświadczeń. Na tę oś składają się zielony plac przed wejściem głównym, strefa wejściowa z instalacją artystyczną inspirowana motywem burzy (według legendy to właśnie w czasie gwałtownej burzy na świat przyszedł Nikola Tesla) oraz publiczny dziedziniec. Centralnym punktem tej ścieżki jest rozświetlone pomieszczenie w przyziemiu latarni kryjące złotą kulę z urną z prochami wynalazcy. Dzięki zaproponowanemu układowi funkcjonalnemu dwóch okalających ringów rozświetlona podstawa latarni będzie widoczna ze wszystkich zlokalizowanych dookoła pomieszczeń – przypominając jednocześnie o fizycznej i symbolicznej obecności Tesli oraz przepełniając muzeum jego duchem.
Zespół autorski WXCA
Szczepan Wroński, Ewelina Szeląg, Paweł Wolanin, Małgorzata Bonowicz, Mateusz Sokołowski, Andrzej Bulanda, Krystian Tomczyk, Jakub Chlebowicz, Łukasz Rakowski
