Muzeum historii Żydów polskich

Jest to realizacja zwycięskiego projektu konkursowego, rozstrzygniętego w 2005 roku.

W czerwcu 2009 roku odbyła się oficjalna uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego. W 2012 budowę ukończono. W 2008 projekt otrzymał pierwszą nagrodę - został wyróżniony amerykańską nagrodą International Architecture Award przyznawaną przez Chicago Athenaeum: Museum of Architecture and Design.

Autorem projektu jest fińska pracownia architektoniczna Mahlamäki & Lahdelma. W konkursie wzięli udział światowej sławy architekci i studia architektoniczne w tym, między innymi Zvi Hecker, Kengo Kuma czy Daniel Libeskind.

Budynek muzeum z lotu ptaka. A bird’s eye view of the Museum building. Fot. Marek Łoś / Photo by Marek Łoś

Historia miejsca

Budynek Muzeum powstał w symbolicznym miejscu – na przeciwko pomnika Bohaterów Getta, otoczony z każdej strony szarymi powojennymi budynkami wzniesionymi na gruzach getta. Przed II Wojną Światową właśnie tu, w miejscu gdzie przecinały się, dziś już nieistniejące ulice, znajdowała się warszawska dzielnica żydowska nazywana Dzielnicą Północną lub Dzielnicą nalewkowsko-muranowską. Tętniło tu miejskie życie, działały kawiarnie, teatry, kina, kabarety, sklepy i sklepiki, zakłady – od fryzjerskich po kaletnicze – szkoły, synagogi, stragany. Słychać było śmiech, krzyki i rozmowy po polsku, po żydowsku i po hebrajsku.

Architektura

Wygrany projekt został wybrany z uwagi na to, że architekt potraktował dramatyczne dzieje z ogromną powściągliwością i umiarem. Mahlamäki zaproponował budynek, który jest prostą, chłodną, statyczną bryłą, pokrytą miedzią i szkłem, przeciętą falującą, żywą, dynamiczną szczeliną, symbolizującą dramamtyczną przerwę w 1000-letniej historii polskich Żydów.

Architekt tworząc swoją koncepcję wziął pod uwagę nie tylko budynek, ale też jego najbliższe otoczenie. Bryła Muzeum została skonstruowana na planie kwadratu. Do niej przylega identyczny kwadrat placu pomnika Bohaterów Getta. Pomiędzy samym budynkiem Muzeum, a pomnikiem powstają jeszcze innego rodzaju powinowactwa. Obraz obu oparty jest na zasadzie racjonalnej, geometrycznej oprawy zamykającej w sobie żywy, dynamiczny kształt. Surowy kamień służy jako oprawa rzeźbionej grupy postaci wyrywających się wręcz 
z kamienia. W prostej bryle Muzeum natomiast oprawione jest jej dramatyczne rozdarcie. 
Powstaje w ten sposób między nimi przestrzeń nieustającego dialogu – pomnik pozostający miejscem refleksji i upamiętniania, z kolei Muzeum miejscem odkrywania i poszukiwań.

Muzeum Historii Żydów Polskich na warszawskim Muranowie The Museum of the History of Polish Jews’ building in Warsaw’s Muranów district Fot. Muzeum Historii Żydów Polskich / Photo by Museum of the History of Polish Jews

"Największe okno w Warszawie" w Holu Głównym muzeum. “Warsaw’s largest window” in the Museum’s Main Hall. Fot. Rafał Grunt / Photo by Rafał Grunt

Światło wpada przez "największe okno w Warszawie". Light comes into "Warsaw’s largest window". Fot. Rafał Grunt / Photo by Rafał Grunt

Architektura wnętrz

Architektura wnętrz zaskakuje niezwykłym, dynamicznym wnętrzem. Hol główny Muzeum ma wymiar symboliczny. Jego monumentalna forma oraz most unoszący się nad nim wiąże przeszłość z przyszłością, historię ze współczesnością, wypełnia wyrwę w historii.

Muzeum liczy 12800 metrów kwadratowych powierzchni użytkowej, z których jedną trzecią zajmie wystawa główna. Pozostałą część przeznaczona została na różnorodne działania programowe Muzeum. Znajduję się więc tam przestrzeń na wystawy czasowe, są wielofunkcyjne sale: audytoryjna, kinowa i koncertowa mieszcząca 450 osób, sale projekcyjne, sale warsztatowe Centrum Edukacyjnego, centrum informacyjne, przestrzeń dla dzieci, klubokawiarnia oraz restauracja i sklep muzealny.

Główne wejście do muzeum, wejście do Holu Głównego. Hol główny otwiera się z jednej strony na Pomnik Bohaterów Getta, z drugiej na Warszawę. The main entrance to the Museum, the entrance into the Main Hall. The Museum’s main hall faces the Monument to the Ghetto Heroes on one side and opens up on to the city on the other. Fot. Rafał Grunt / Photo by Rafał Grunt

Falujące ściany Holu Głównego muzeum. The undulating walls of the Museum’s Main Hall. Fot. Rafał Grunt / Photo by Rafał Grunt

Samonośne schody w Sali Wystaw Czasowych. The self-supporting spiral staircase in the Temporay Exhibition Hall. Fot. Joanna Król / Photo by Joanna Król

Wyjątkowy Hol Główny muzeum. Prosta, chłodna, statyczna bryła, pokryta miedzią i szkłem, przecięta jest falującą, żywą, dynamiczną szczeliną. Wyrwa, rozdarcie, odzwierciedlające wstrząsającą przerwę w 1000-letniej historii polskich Żydów – Zagładę. Przerwę, lecz nie koniec. Unoszący się nad holem most pełni funkcję łącznika. Wiąże przeszłość z przyszłością, historię ze współczesnością. Wypełnia wyrwę. The unique Main Hall of the Museum. The shell of the building is muted, even austere. Clad in copper and glass, the building is broken by massive, undulating walls which cut through the entire height and length of the building. This chasm, this break, reflects the startling break in the 1000-year history of Polish Jews – the Holocaust. A break, but not and end. A bridge suspended over the Main Hall connects the two parts of the structure, as if binding the past with the future – bridging the rift. Fot. Rafał Grunt / Photo by Rafał Grunt

Szklano-miedziana fasada budynku. Na szklanych panelach fasady hebrajskimi i łacińskimi literami zapisano słowo "Polin", oznaczające po hebrajsku "Polska", ale także „tu odpoczniesz”. Legenda głosi, że to te słowa właśnie mieli usłyszeć z nieba Żydzi przybywający po raz pierwszy na polskie ziemie. The copper-glass facade of the building. The word “Polin”, Hebrew for “Poland”, but also “here you shall dwell”, is etched on the glass panels in Hebrew and Latin letters. According to legend, those are the words the first Jewish settlers to come to Polish soil were supposed to have heard from the heavens. Fot. Rafał Grunt / Photo by Rafał Grunt