Kary umowne - architekt a zamawiający

Zamawiający i Architekt mogą zastrzec w umowie o sporządzenie projektu budowlanego, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania projektu budowlanego nastąpi przez zapłatę określonej sumy, czyli kary umownej.

Przykładowo strony umowy mogą zastrzec, że Architekt za niewykonanie projektu, w przypadku gdy spowoduje to wyrządzenie Zamawiającemu szkody, zapłaci umówioną karę. Kara umowna może zostać ustanowiona także za wyrządzenie szkody poprzez sporządzenie projektu, który zawiera błędy.

Przy czym Architekt nie może bez zgody Zamawiającego zwolnić się z obowiązku wykonania projektu budowlanego przez zapłatę kary umownej.
W razie niewykonania lub nienależytego wykonania projektu budowlanego kara umowna należy się Zamawiającemu w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
 Jeżeli projekt został w znacznej części wykonany, Architekt może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Obowiązek zapłaty kary umownej

Kara umowna za nienależyte wykonanie projektu budowlanego należy się Zamawiającemu gdy zastrzeżono ją w umowie, gdy projekt został wprawdzie sporządzony przez Architekta, ale w sposób nienależyty, tzn. gdy zakres oczekiwań wyrażony przez Zamawiającego w treści umowy nie odpowiada zakresowi powstałego w rzeczywistości projektu budowlanego. Niezgodność ta może dotyczyć takich elementów wykonania należytego, jak termin świadczenia, wykonawca świadczenia, miejsce świadczenia czy jakość świadczenia. Obowiązek zapłaty kary umownej zastrzeżonej za niewykonanie projektu powstaje, gdy projekt nie został wykonany, a zatem gdy Architekt nie spełnił świadczenia, które zgodnie z treścią zobowiązania należy się Zamawiającemu, przy czym nastąpiło to z powodu okoliczności, za które Architekt odpowiada. Przy czym jak wypowiedział się w wyroku z dnia 8 grudnia 2009 roku, sygn. akt I ACa 829/09 Sąd Apelacyjny w Warszawie Spełnienie jedynie części świadczenia jest równoznaczne z niespełnieniem świadczenia, a tym samym z niewykonaniem zobowiązania.

Jak wypowiedział się w postanowieniu z dnia 24 lipca 2009 roku, sygn. akt II CNP 16/09 Sąd Najwyższy Kara umowna może być zastrzegana tylko za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego. Rozwiązanie to ma na celu zapobieganie obchodzenia, poprzez zastrzeganie kary umownej przy zobowiązaniach pieniężnych, zakazu ustalania odsetek powyżej poziomu tzw. odsetek maksymalnych.

Postanowienia umowy, z których wynika obowiązek zapłaty kary umownej z powodu braku lub nieterminowego świadczenia pieniężnego (w przypadku umowy o wykonanie projektu budowlanego będzie to uiszczenie wynagrodzenia za wykonany projekt) powinny być traktowane jako poczynione z naruszeniem prawa (art. 58 § 3 k.c.). Do przedmiotowo istotnych elementów zastrzeżenia kary umownej zalicza się bowiem określenie zobowiązania (czyli wykonania projektu budowlanego), którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary. Karę umowną strony mogą bowiem zastrzec na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w ogólności, mogą też powiązać karę z poszczególnymi przejawami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (np. zwłoką czy spełnieniem świadczenia niewłaściwej jakości), natomiast nie jest możliwe zastrzeżenie kary umownej od niewykonania lub nieterminowego wykonania świadczenia pieniężnego. Oznacza to, iż strony mogą zastrzec karę umowną za niewykonanie projektu przez Architekta, natomiast umówienie się co do takiej kary za nieuregulowanie wynagrodzenia przez Zamawiającego pozbawione jest podstaw prawnych.

Reguła accessorium sequitur principale

Obowiązek świadczenia kary umownej ma charakter akcesoryjny wobec zobowiązania głównego, czyli nie może istnieć samodzielnie. Zgodnie więc z regułą accessorium sequitur principale roszczenie o karę umowną dzieli los zobowiązania polegającego na wykonaniu projektu zamiennego. A zatem w sytuacji, gdy nie istnieje prawnie obowiązek sporządzenia projektu, nie istnieje też obowiązek zapłaty kary umownej z nim związanej, zastrzeżonej na wypadek nienależytego jego wykonania. W sytuacji, gdy Architekt nie ma juz obowiązku wykonania projektu w wyniku odstąpienia od umowy, występuje stan prawny, taki jakby umowa nigdy nie była zawarta, sytuacja prawna wraca do stanu sprzed zawarcia umowy, nie można mówić o utrzymaniu obowiązku zapłaty kary umownej związanej z nienależytym świadczeniem zastrzeżonej na wypadek przekroczenia terminu jego wykonania. Gdy nie ma prawnego obowiązku świadczenia, nie można mówić o nienależytym świadczeniu. (wyrok z dnia 3 lipca 2008 roku, sygn. akt V ACa 199/08Sądu Apelacyjnego w Katowicach).

Istnieje natomiast dopuszczalność zastrzeżenia kilku kar umownych, o ile każde z nich związane jest z innym przejawem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania i o ile kary te wzajemnie się nie wykluczają. Taka zaś sytuacja ma miejsce w przypadku kary zastrzeżonej na wypadek zwłoki w wykonaniu zobowiązania, należącej do kategorii nienależytego wykonania zobowiązania, oraz kary umownej za odstąpienie od umowy, będącej, zważywszy na skutki odstąpienia od umowy i związane z tym roszczenia, karą za niewykonanie umowy.