Ochrona architekta w razie niewypłacalności zamawiającego

W sytuacji, gdy w ramach umowy o świadczenie usług architektonicznych, projektant wykona przedmiotowy projekt na budowę, natomiast zamawiający nie chcąc wywiązać się ze swego zobowiązania w postaci zapłaty umówionego wynagrodzenia, zbywa na rzecz osoby trzeciej własny majątek celem uniemożliwienia architektowi dochodzenia własnych roszczeń, powstaje trudna dla wierzyciela – architekta sytuacja, której ochronę zapewniają przepisy art. 527 – 534 Kodeksu cywilnego.

Przesłanki

Przepisy prawa cywilnego chronią wierzycieli – w naszym przypadku architektów - w sytuacji gdy dłużnik dokona przeniesienia własnego majątku na rzecz osoby trzeciej z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, ale w takim przypadku gdy dłużnik działał przekonaniem, iż taka czynność prawna wyrządzi szkodę wierzycielowi, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czyli w sytuacji, gdy zamawiający w celu uniemożliwienia architektowi dochodzenia wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy o świadczenie usług architektonicznych, przekaże własny majątek osobie trzeciej, architektowi przysługuje prawo żądania przed sądem unieważnienia takiej czynności prawnej o ile osoba trzecia mogła dowiedzieć się o możliwości pokrzywdzenia architekta.

W wyniku takiej czynności dłużnik musi stać się niewypłacalny albo niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli przysporzenie korzyści majątkowej następuje na rzecz osoby bliskiej lub przedsiębiorcy pozostającego z zamawiającym w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było im wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Jeżeli natomiast w takiej sytuacji osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Domniemanie pokrzywdzenia

Jeżeli zamawiający, w celu uniknięcia zapłaty wynagrodzenia, dokonał darowizny na rzecz osoby trzeciej w momencie gdy był już niewypłacalny, bez konieczności dowodzenia tego faktu domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia osoby w stosunku do której posiada zobowiązanie finansowe. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Orzeczenie uwzględniające roszczenie na tle art. 527 kc nie może pozostawiać wierzycielowi dowolności w wyborze, już po wydaniu wyroku, wierzytelności podlegającej zaspokojeniu, a ma zapewniać zaspokojenie konkretnej, już wybranej wierzytelności, stąd konieczność jej sprecyzowania w ramach żądania pozwu, a następnie ujęcia w sentencji takiego orzeczenia. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 lutego 2009 r. VI ACa 594/2008).

Tryb zaskarżenia

Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową.

W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. Jak wypowiedział się w uchwale z dnia 12 czerwca 2008 roku, sygn. akt III CZP 55/2008 Sąd Najwyższy - Izba Cywilna odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 Kodeksu Cywilnego przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. Kodeksu cywilnego o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia.

Dochodzenie

Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Osoba trzecia, która przez czynność prawną z dłużnikiem dokonaną w złej wierze w rozumieniu art. 527 § 1 kc uzyskała korzyść majątkową, a następnie korzyść tę zbyła, nie tylko może być pozwana przez wierzyciela pauliańskiego, ale wręcz musi być pozwana i musi zostać wydany przeciwko niej prawomocny wyrok zasądzający na zapłatę, jeśli wierzyciel zamierza urealnić swoją do dłużnika wierzytelność z majątku osoby trzeciej. W każdym razie, mimo pozbycia się przez osobę trzecią przedmiotu czynności prawnej z dłużnikiem nie przestaje ona być wobec wierzyciela odpowiedzialna za to, że wierzyciel nie mógł się zaspokoić z majątku dłużnika. (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 3 lutego 2005 r. II CK 412/2004)

Zwolnienie się osoby trzeciej

Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.

Termin zaskarżenia

Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.