Odpowiedzialność cywilna architektów – OC obowiązkowe

Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej projektantów, architektów oraz inżynierów budownictwa nie jest ubezpieczeniem, które ma chronić firmy. Ma chronić osoby fizyczne. Tymczasem niewiedza, co jest chronione polisą OC, może się odbić na ubezpieczonych.

Wielu architektów, prowadząc swoje pracownie architektoniczne, jest przekonanych, że posiadane przez nich obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej projektanta, architekta lub inżyniera budowlanego w sposób wystarczający chroni ich na wypadek roszczeń w związku z wykonywaniem działalności zawodowej. Przekonanie to najczęściej wynika z przeświadczenia, że skoro ustawodawca zadecydował o konieczności zawierania takiego ubezpieczenia, uczynił to po to, żeby wszelkie roszczenia wynikające z odpowiedzialności cywilnej wobec wykonujących działalność projektową i architektoniczną mogły być zaspokajane z umów ubezpieczenia. Idąc dalej tym tokiem rozumowania, ustawodawca zadbał o interes ubezpieczonego, a więc architekta oraz o interes poszkodowanego. Poszkodowany uzyska odszkodowanie, a architekt, jako posiadacz polisy odpowiedzialności cywilnej zawodowej, nie jest zagrożony koniecznością wypłaty odszkodowania ze środków firmy lub z własnego majątku.

Można mieć takie przekonanie, jednak praktyka odszkodowawcza pokazuje, że ma ono niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Roszczenia z odpowiedzialności cywilnej zawodowej zgłaszane są coraz częściej. A sądy rozstrzygające zasadność tych roszczeń, przyznają poszkodowanym coraz wyższe kwoty odszkodowań. I, niestety, w wielu przypadkach zaspokojenie roszczeń, nie następuje z polis odpowiedzialności cywilnej, a ze środków firm lub majątku osób, które przyczyniły się do szkody wskutek prowadzenia normalnej działalności zawodowej. Co ważne, towarzystwa ubezpieczeniowe, nie wypłacając odszkodowań pomimo wystawienia polis ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, czynią to w zgodzie z literą prawa. Mogą tak robić, bowiem zakres odpowiedzialności cywilnej wynikającej z zapisów Kodeksu cywilnego i zakres odpowiedzialności cywilnej ubezpieczonej polisą danego towarzystwa ubezpieczeniowego, nie są tożsame. Upraszczając, architekt odpowiada zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego, natomiast towarzystwo ubezpieczeniowe udziela ochrony ubezpieczeniowej tylko na jakąś część tej odpowiedzialności.

Dlatego też każdy ubezpieczony architekt, podobnie jak przedstawiciel każdego innego zawodu, powinien dbać o swój majątek i dobre imię. Ustawodawca nikogo od tego nie zwalnia, wprowadzając obowiązek zawierania ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej. Niewiedza, co jest chronione polisą odpowiedzialności cywilnej, w ostatecznym rozrachunku odbije się na samym ubezpieczonym – architekcie.

W wielu przypadkach zaspokojenie roszczeń nie następuje z polis odpowiedzialności cywilnej , a ze środków firm lub osób, które przyczyniły się do szkody wskutek prowadzenia normalnej działalności zawodowej.

Zastanówmy się więc, jaką ochronę daje obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej architektów.

Obowiązek zawierania tego ubezpieczenia reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dn. 11 grudnia 2003 roku (Dz. U. nr 220 z 2003 r. poz. 2174), które mówi, że ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej obejmowana jest odpowiedzialność cywilna architektów oraz inżynierów budownictwa za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania działania ubezpieczonego, w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, w zakresie posiadanych uprawnień budowlanych. Rozporządzenie wyróżnia też szkody, które nie są obejmowane ubezpieczeniem (odpowiedzialność pracodawcy wobec pracowników, przekroczenie kosztów, kary umowne, inne wymienione w par 2.1.2). Ponadto określa minimalną sumę ubezpieczenia na poziomie 50 000 euro.

Mamy więc opisane podstawowe cechy tego ubezpieczenia. Spróbujmy pokrótce je przeanalizować.

Po pierwsze, odpowiedzialność za szkody wyrządzone w następstwie działania lub zaniechania działania w przypadku odpowiedzialności cywilnej zawodowej, ma charakter odpowiedzialności cywilnej kontraktowej, odpowiedzialności cywilnej deliktowej lub obu tych odpowiedzialności łącznie.

Odpowiedzialność cywilna kontraktowa wynika z treści art. 471 k.c., gdzie „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”. W odpowiedzialności cywilnej kontraktowej mamy następującą relację – jest ktoś, kto zleca wykonanie działania, i ktoś, kto je wykonuje. Zawarta zostaje umowa. Dlatego odpowiedzialność cywilną wynikającą z zawarcia umowy (kontraktu) nazywa się odpowiedzialnością umowną (kontraktową). W umowie strony same ustalają zakres działań i wzajemnej odpowiedzialności za nie. Zobowiązują się do dochowania należytej staranności. Działania zostaną wykonane w określonym czasie, przyniosą określony skutek, wypłacone za nie zostanie określone wynagrodzenie. Przekładając to na rzeczywistość zawodową architektów – zleceniodawca zleca wykonanie projektu, architekt wykonuje zadanie w umówionym czasie i otrzymuje za to umówione wynagrodzenie.

W sytuacji, gdy projekt został wykonany, ale z błędami, w trakcie realizacji prac budowlanych może dojść do szkody czy wręcz katastrofy budowlanej, gdzie oprócz szkód w mieniu osób trzecich może dojść do śmierci lub uszczerbku na zdrowiu tych osób. W tym przypadku mamy do czynienia z kolejnym rodzajem odpowiedzialności cywilnej, obok odpowiedzialności kontraktowej, z odpowiedzialnością cywilną deliktową. Odpowiedzialność ta wynika z art. 415 k.c. „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia”. Tak więc odpowiedzialność deliktowa nie jest wynikiem zawarcia umowy (kontraktu), lecz wynika z powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Dotyczy szkód na mieniu lub osobie w wyniku popełnienia czynu niedozwolonego. Poszkodowanym jest osoba nieznana, tzn. taka, o której nie wiedzieliśmy, że to właśnie ona poniesie szkodę w wyniku naszego działania lub wskutek użycia mienia, za które jesteśmy odpowiedzialni. W przypadku np. katastrofy budowlanej wynikłej z błędów w projekcie wniesione zostaną dwojakie roszczenia: z odpowiedzialności cywilnej kontraktowej w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania (wniesie je zleceniodawca) oraz z odpowiedzialności cywilnej deliktowej w związku ze szkodą na mieniu lub osobie (wniosą je poszkodowane osoby trzecie).

Obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej architektów pokryje wnoszone roszczenia. Muszą być jednak spełnione określone warunki. Jednym z podstawowych warunków koniecznych do określenia, czy zasadna jest wypłata odszkodowania z polisy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów, jest to, czy osoba posługująca się polisą ma prawo do ochrony. Czy wykonywane czynności, są czynnościami wykonywanymi w ramach tzw. samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, i czy osoba wykonująca te czynności posiada stosowne uprawnienia do ich wykonywania. Ustawa Prawo budowlane z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. 1994 Nr 89 poz. 414) wymienia rodzaje samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, wśród których znajduje się projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowanie nadzoru autorskiego. Należy jednak zwrócić uwagę na niezwykle istotną kwestię – zarówno zapisy wymienionych powyżej aktów prawnych, jak i zapisy warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa odnoszą się do osób fizycznych. Tak więc obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa nie chroni firm. Chroni odpowiedzialność cywilną osób fizycznych w związku z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, pod warunkiem że osoby te posiadają stosowne uprawnienia zawodowe.

Obowiązkowe ubezpiecznie OC Architektów oraz inżynierów budownictwa nie chroni firm. Chroni odpowiedzialność cywilną osób fizycznych w związku z wykonywaniem samodzielnych funnkcji technicznych w budownictwie. Roszczenia z polisy OC będą zaspokajane tylko do wysokości sumy ubezpieczenia, czyli 50.000 euro.

W praktyce ubezpieczeniowej niezwykle częsta jest sytuacja, kiedy architekci są przekonani, że posiadane przez nich obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej zawodowej zawsze chroni ich firmy. Niestety, taka ochrona istnieje tylko w jednym przypadku. Wtedy, kiedy firma nie posiada osobowości prawnej i spełnia określone warunki działalności, np. firmą jest osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, a pracownicy są zatrudnieni na umowę o pracę i wykonują czynności pod bezpośrednim kierownictwem i nadzorem właściciela firmy, w zakresie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie i uprawnień zawodowych posiadanych przez właściciela. Mówimy więc o sytuacji, kiedy każdy projekt, dokument „przechodzi przez ręce szefa firmy”, pod jego bezpośrednim nadzorem powstaje i przez niego jest podpisywany. Wtedy roszczenia wnoszone do jego firmy będą zaspokajane z polisy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawodowej – oczywiście do wysokości sumy ubezpieczenia. A ta, jak wiadomo, została określona Rozporządzeniem Ministra Finansów z dn. 11 grudnia 2003 roku na poziomie 50 000 euro.

Jak wobec tego chronić się przed skutkami roszczeń przekraczających tę kwotę? A takie mogą mieć miejsce, kiedy architekt realizuje projekty o dużej wartości lub wtedy, gdy budowa zaprojektowanego obiektu wiąże się z występowaniem ryzyk związanych np. z mieniem otaczającym, z obecnością osób trzecich w bezpośrednim sąsiedztwie budowy itd. Otóż rozwiązaniem może być zawarcie tzw. ubezpieczenia nadwyżki obowiązkowego OC zawodowego ponad sumę 50 000 euro. Najczęściej takie ubezpieczenie zawiera się w tym towarzystwie ubezpieczeniowym, w którym zawarło się ubezpieczenie obowiązkowe do 50 000 euro (nazwijmy je podstawowym). Warunki ubezpieczenia nadwyżki są takie, jak w ubezpieczeniu podstawowym. Suma ubezpieczenia jest zazwyczaj wielokrotnością 100 000 euro. Na przykład, jeśli do podstawowego ubezpieczenia OC zawodowego z sumą 50 000 euro, dodatkowo zawiera się ubezpieczenie nadwyżki na 500 000 euro, to uzyskuje się ochronę wynikającą z posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawodowej architektów na sumę 550 000 euro. Okres ubezpieczenia nadwyżki pokrywa się z okresem ubezpieczenia podstawowego.

Podsumowując, należy mieć świadomość, że obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej projektantów, architektów i inżynierów budownictwa kierowane jest do osób fizycznych. Ma na celu zaspokajanie roszczeń wynikających z czynu niedozwolonego oraz z niewykonania lub nienależytego wykonania umów. Istnieje możliwość podwyższenia sumy ubezpieczenia ponad wartość 50 000 euro, wskazaną jako obowiązkowa.

Jak zatem chronić ubezpieczeniami odpowiedzialności cywilnej firmy projektowe, architektoniczne czy budowlane? Odpowiedź na to pytanie w następnym artykule.