Arkady Kubickiego

Arkady to przede wszystkim wspaniałe dzieło architektury. Zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego, a zmodernizowane przez przez zespół architekta Stanisława Fiszera. Pod koniec kwietnia 2009 roku zakończy ł się ich remont, który trwał 14 lat.

Zobacz także:

Stanisław Fiszer – architekt. Prace. Projekty. Realizacje

Arkady Kubickiego - trasa zwiedzania

W 1995 roku rozpoczęto, poprzedzoną badaniami archeologicznymi i historyczno-architektonicznymi, rewaloryzację Arkad połączoną z uwolnieniem ich od nacisku skarpy przez zagłębioną w zbocze zamkowe tzw. ścianę Larsena oraz zakomponowanie nowych ogrodów dolnych z oczkiem wodnym. Docelowo, monumentalne wnętrze, zamknięte szklanymi przesłonami w arkadach i połączone z Zamkiem schodami ruchomymi, pełnić będzie złożone funkcje recepcyjne, kulturalne (koncety, przedstawienia, wystawy), usługowo-gastronomiczne i informacyjne. Autorem projektu rewaloryzacji adaptacji budynku do nowych funkcji jest architekt Stanisław Fiszer.

„Odnowienie i przystosowanie do funkcji muzealnych niszczejących przez wiele lat Arkad Kubickiego to uratowanie zabytku, niebywale cennej, bo oryginalnej części Zamku Królewskiego" - ocenił podczas uroczystości otwarcia dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie Andrzej Rottermund.

"Przed czternastoma laty stanęliśmy przed ogromnym wyzwaniem. Zadaniem naszym było nie tylko (...) powierzchowne odnowienie, otynkowanie Arkad, ale przede wszystkim zabezpieczenie skarpy zamkowej o długości ponad 200 metrów, zabezpieczenie dawnych, ukrytych pod ziemią reliktów muru obronnego z pierwszych lat wieku XVII oraz zachowanie struktury budynku oficyny zamkowej z połowy wieku XVII" - zaakcentował Rottermund.

W Arkadach Kubickiego mają być organizowane wydarzenia kulturalne takie jak wystawy, spektakle i koncerty muzyczne. Arkady mają przejąć w przyszłości funkcję głównego wejścia do Zamku, wielkiego holu, prowadzącego publiczność do ekspozycji muzealnej. W związku z tym założeniem, będą budowlą zamkniętą, która przejmie funkcje obsługi ruchu turystycznego (w przyszłości w odtworzonych stancjach dworskich mieścić się będą m.in. sklepy, punkty gastronomiczne oraz stanowiska informacyjne).
W Arkadach Kubickiego można będzie zwiedzać wystawę dokumentująca badania archeologiczne w rejonie Arkad Kubickiego, prowadzonych od 1995 roku, oraz prace, projekty i realizacje architekta Stanisława Fiszera, który zaprojektował adaptację Arkad Kubickiego. Prezentowane będą również zdjęcia przedstawiające proces renowacji Arkad Kubickiego

-------------------

Historia Arkad Kubickiego

Arkady Kubickiego i co jest pod nimi. Zabudowa skarpy zamkowej w XVI – XIX w.

Opracowanie: Marek Wrede, Ośrodek Badań Historycznych, Zamek Królewski

W czasach historycznych aż po 2. połowę wieku XVIII nurt Wisły dochodził do samego podnóża skarpy, na której stał warszawski gród i zamek. Obronność nadrzecznego położenia, stwarzała zagrożenie dla budynków zamkowych (podmywanie brzegu), a rozwój miasta i coraz wyższa ranga rezydencji potrzebowały dodatkowej przestrzeni. Brzeg rzeki starano się więc odsunąć na wschód, budując ostrogi i tworząc sztuczne nasypy – dzisiejsze Podzamcze i Wybrzeże Gdańskie. W proces ten wpisuje się szereg zamkowych obiektów, wzniesionych u podnóża skarpy od XVI aż po 1. połowę wieku XIX. Najważniejsze z nich to:

Tama i spichlerz

Po przyłączeniu Mazowsza do Polski, pod rządami nowej – królewskiej administracji podjęto inwestycję zabezpieczającą skarpę zamkową przed wodami Wisły. Wcześniejsze katastrofy budowlane – uszkodzenie („złamanie”) wieży i obsunięcie się fragmentu muru południowego Zamku do wąwozu rzeczki Kamionki (dziś Trasa W-Z) – zmuszały do działania już książąt mazowieckich (wzmianka o budowie tam z 1519 roku). W 1540 roku starosta warszawski i namiestnik (vicesgerent) Mazowsza, Jan Dzierzgowski zbudował nowe umocnienia brzegu, zwane w dokumentach finansowych propugnaculum aqae [V]istularum alias Thama. Były to: licząca kilkadziesiąt metrów trójkątna ostroga, wprowadzona w nurt Wisły na wysokości wylotu wąwozu Kamionki oraz umocnienie osłoniętego nią zamkowego odcinka linii brzegowej. Konstrukcja zbudowana była z potrójnego rzędu wbitych w dno rzeki dębowych pali i miała łącznie ok. 400 metrów długości (3 stajania). Umocnienie to jest dobrze widoczne na pierwszych widokach Warszawy z lat 80-tych XVI wieku. Jego pozostałości zagłębione w podnóże skarpy zostały zidentyfikowane w czasie budowy Trasy W-Z.
Przypuszczalnie pierwszym budynkiem zamkowym, stojącym nad samym brzegiem rzeki był zanotowany w lustracji z 1549 roku drewniany spichlerz. Przechowywano w nim zboże spławiane Wisłą z majątków królewskich. Miał na dwóch poziomach podłogi „do zsypywania spławianego zboża” i solidny dachówkowy dach.

Fortyfikacje – Mur wazowski

W końcowej fazie wazowskiej rozbudowy Zamku, w latach 20-tych XVII wieku skarpę zamkową przekształcono w fortyfikacje nadbrzeżne w stylu starowłoskim. Do ich budowy użyto kamienia wapiennego sprowadzanego Wisłą z kamieniołomów z okolic Kazimierza i Janowca oraz cegieł miejscowej produkcji. Obwarowania składały się z kurtynowego muru o długości 160 metrów, flankujących go dwóch bastionów oraz murów wydzielających przestrzeń Zamku od północy i południa. Największy ich element – mur wschodni – posadowiony został na fundamencie z gęsto wbitych pali dębowych w odległości zaledwie kilku metrów od brzegu Wisły. Umocniony granitową i ceglaną okładziną, miał u podstawy 4 metry szerokości i wznosił się na wysokość około 10 metrów. Wieńczyła go ława z otworami strzelniczymi. Stabilność przekształconej w skłon wału skarpy, umacniało kilka zagłębionych w nią i połączonych z murem, kamienno-ceglanych ostróg. Całość budowli nadawała Zamkowi widzianemu od wschodu modny wówczas charakter palazzo in fortezza oraz skutecznie zabezpieczała skarpę przed wylewami Wisły.
Około 1640 roku na bastionie północnym wzniesiono nawiązujący do wzorów włoskiej willi (namiotowy dach, dwie alkierzowe wieżyczki od strony Wisły), pałacyk dla brata Władysława IV – kardynała Karola Ferdynanda Wazy. Spalony i zrujnowany w czasach potopu szwedzkiego (1655-1656) budynek został rozebrany w 2. połowie XVII wieku. Wszystkie wymienione budowle są dobrze widoczne na widokach Warszawy Christiana Melicha z ok. 1625 roku, Abrahama Boota z 1627 roku i Ericka J. Dahlbergha z 1655 roku. Ich pozostałości rozpoznane zostały w trakcie badań archeologicznych i architektoniczno- historycznych, prowadzonych w Zamku od roku 1994.

Sklepy tzw. Dawne

Równolegle z saską przebudową wschodniego skrzydła Zamku, na początku lat 40-tych XVIII wieku powstały pod skarpą, na samym brzegu Wisły tzw. Sklepy, określane przez późniejsze źródła jako Dawne. Był to długi, liczący 208 metrów parterowy budynek magazynowy należący do zaplecza gospodarczego Zamku. Funkcjonalnie związany był z przystanią przyjmującą towary (budowlane, spożywcze, opał), spławiane Wisłą na potrzeby rezydencji i dworu królewskiego. Jego zachodnia ściana oparta została na dolnych partiach rozebranego właśnie „muru wazowskiego”. Ścianę wschodnią (bliższą Wiśle) ze względu na niestabilność gruntu posadowiono na fundamentach wymurowanych w łuki. Budynek był przykryty płaskim tarasem (nasypem) ziemnym; jego konstrukcja miała także wspierać skarpę. Cel ten osiągnięto formując wnętrza na kształt sklepionych konch, których ściany zachodnie narażone na nacisk ziemi, miały łukowaty, apsydalny rzut i przekrój. Budynek składał się z 28 takich pomieszczeń-piwnic (każda o powierzchni ok. 25 m2), połączonych przejściami i zgrupowanych w 9 zespołów. Środkowe z 3 wnętrz każdego zespołu miało od strony rzeki okute blachą drzwi wejściowe i niewielkie okratowane okienkiem nad nimi, pozostałe dwa były ślepe – bez drzwi i okien. Ścianę fasady wschodniej zdobił rytm 32 ślepych arkad, pomalowanych na różowo w wątek ceglany. W latach 1765-1767 Sklepy Dawne nadbudowano o jedno piętro i przerobiono na budynek mieszkalny, zwany Oficyną Tarasową lub Wielką. Nie jest znane żadne przedstawienie graficzne obiektu. Jego projekt wraz z planowanymi zmianami architektury skrzydła wschodniego Zamku został przedstawiony na widoku Warszawy F.C. Schmidta z 1737 roku. Jego pozostałości są przedmiotem badań archeologicznych, architektonicznych i historycznych od 1994 roku.

Oficyna Tarasowa (Wielka) – Górne i Dolne Stancje Dworskie

Po wyborze i koronacji Stanisława Augusta w 1764 roku, Zamek stał się główną królewską rezydencją (poprzednik, August III, przebywając w Warszawie mieszkał w swej nowej rezydencji – Pałacu Saskim). Powstała potrzeba powiększenia dworskiego zaplecza mieszkaniowego związanego z Zamkiem. W latach 1765-1767 nadwiślańskie Sklepy Dawne nadbudowano wg projektu nadwornego architekta, Jakuba Fontany o jedno piętro i przeznaczono na „pomieszkania” (stancje) dla dworzan. Jednocześnie rozpoczęto duże prace inżynierskie, odsuwające nurt Wisły od skarpy zamkowej (budowa dwóch ostróg brzegowych – „tam” i stopniowe zasypywanie terenu między nimi). Stare, trzyizbowe zespoły magazynowe parteru Sklepów Dawnych przekształcono w mieszkania. Przekuto nowe przejścia między nimi, a w ścianie wschodniej wycięto duże okna. Każde z mieszkań złożone było ze wspólnej sieni wejściowej i połączonych z nią dwu izb mieszkalnych z okratowanymi oknami. W ten sposób powstał dwukondygnacyjny, kryty dachówką, budynek, zwany Oficyną Tarasową lub Wielką. Jego wnętrza zwano dworskimi Stancjami Górnymi i Dolnymi. Stancje Górne – w większości kilkupokojowe z salonami, sypialniami i kuchniami przeznaczone były dla dostojników i wyższych urzędników dworu. Wejścia do nich prowadziły z korytarza idącego przez całą długość budynku, połączonego z Zamkiem schodami idącymi po skarpie. Stancje Dolne, dostępne tylko od strony Wisły, z reguły jednoizbowe, przeznaczone były dla służby pokojowej, kuchennej i stajennej oraz rodzin. Większość z nich posiadała drewniane alkowy przy ścianie zachodniej z wnęką na łóżko. Antresole i „półpiętrza” nad nimi tworzyły dodatkową przestrzeń użytkową. Ciepło i możliwość przygotowania posiłków dawały piece z paleniskami („czeluściami”), obsługiwanymi z przejść oraz niewielkie kominki. We wspólnie użytkowanych sieniach drewniane przepierzenia wygradzały przestrzeń przy ścianie zachodniej (półokrągłej), służącą za składziki dla lokatorów dwóch izb sąsiednich. Pierwsze piętro zdewastowanego przez powodzie budynku, rozebrano w 1817 roku w związku z projektowaną (Jakub Kubicki) przebudową wschodniego skrzydła Zamku i nową kompozycją ogrodów. Jeszcze w czasach panowania Stanisława Augusta jego wnętrza stopniowo traciły (zwłaszcza Stancje Dolne) charakter siedzib dworskich o podwyższonym standardzie. Złożyły się na to: nadrzeczne położenie – wilgoć i niedogrzanie wnętrz oraz pozyskanie dogodniejszych miejsc na mieszkania dworskie – zakup przez króla po 1772 roku budynku warszawskiego kolegium jezuickiego przy dawnej ulicy Świętojańskiej (dziś ul. Jezuicka). Oficyna Tarasowa najlepiej widoczna jest na obrazie Bernarda Bellotta, Widok Warszawy od strony Pragi z 1770 roku. Znane są też jej plany z końca XVIII i początków XIX wieku. Do naszych czasów zachowała się częściowo kondygnacja przyziemia, mieszcząca Stancje Dolne, zasypane ziemią i pozostawione w trakcie budowy Arkad Kubickiego. Badania nad nimi są prowadzone od 1994 roku. Odkopane i wyremontowane weszły w skład recepcyjno-kulturalnego zespołu Arkad Kubickiego. W dwóch z nich zrekonstruowano służbowe wnętrza dworskie w oparciu o XVIII-wieczne inwentarze Zamku oraz odkryte w trakcie badań pozostałości materialne.

Arkady Kubickiego

Dwie katastrofalne w skutkach powodzie w 1813 i 1816 roku zdewastowały osiemnastowieczną Oficynę Tarasową (Wielką). Szczególnie ucierpiało przyziemie mieszczące dworskie Stancje Dolne (poziom wody sięgał półtora metra) – od tego czasu już nie zamieszkałe. Budynek zakwalifikowano do rozbiórki. Zamek wymagał inwestycji. Jego ranga wzrastała, jako okresowej siedziby cara Rosji i króla, powołanego przez Kongres Wiedeński w 1815 roku Królestwa Polskiego. Planowano rozbudowę gmachu w duchu klasycyzmu. Ważnymi jej elementami były: nowa monumentalna aranżacja fasady wschodniej z centralna kopułą; odsunięcie i umocnienie brzegu Wisły, nadsypanie nadrzecznego tarasu i urządzenie ogrodów dolnych, a także zabudowa skarpy, tworząca architektoniczne oparcie dla nowej elewacji. W wyniku konkursu, w 1818 roku przyjęto do realizacji projekt architekta Jakuba Kubickiego. Zakładał on wzniesienie u podnóża skarpy długiej, wspartej na arkadach przesklepionej konstrukcji ceglanej (rodzaj tunelu przykrytego nasypem ziemnym) – osłaniającej idącą pod skarpą ulicę Boczną, zapewniającą komunikację między Rybakami a Mariensztatem. Budowla, z biegnącymi po niej schodami, miała jednocześnie stanowić łącznik między na nowo rozplanowanymi ogrodami: górnym na skarpie i dolnym – na terenie wydartym Wiśle. Kompozycyjnie, w widoku Zamku od wschodu, tworzyła (jak niegdyś mur wazowski) rodzaj masywnego cokołu i jednocześnie szeregu grot – klasycznych, w kształtach i symbolice budowli ogrodowych. Inżyniersko finezyjnie rozwiązana – jako szereg sklepień znacznych rozmiarów (dł. 162 m, szer. 22, wys. 7,5) konstrukcja, posadowiona została na palowych (olcha) fundamentach. Łukowe przewiązania między nimi oparto częściowo na fundamentach wschodniej ściany rozebranej Oficyny Tarasowej. Elewację od Wisły, z zaznaczoną wyraźnie osią monumentalnie opracowanych schodów, tworzy siedem wielkich otwartych arkad, wspartych na masywnych filarach. Surowość wnętrza podkreślały ceglane sklepienia i ściany wyłożone granitowym tłuczniem. W trakcie budowy wypełniono ziemią i zamurowano tkwiące w skarpie Stancje Dolne dawnej Oficyny Tarasowej. Budynek Arkad ukończono w 1827 roku. Dalszych prac budowlanych przy Zamku nie podjęto. Swe funkcje miejskie jako ulica Arkady pełniły krótko – do 1831 roku. Po powstaniu listopadowym przeszły na własność rosyjskich władz wojskowych i zostały przerobione na stajnie Pułku Czerkiesów. Zamurowano wielkie arkady, a do wnętrza wprowadzono ściany działowe. Po roku 1918 budynek zamieniono na garaże pojazdów rezydującego w Zamku prezydenta RP. Przy ścianie północnej wybudowano dom dla rodzin pracowników jego kancelarii. Oba budynki bez większych uszkodzeń przetrwały wojnę i powstanie warszawskie. Po 1945 roku Arkady – w dalszym ciągu obiekt wojskowy – mieściły magazyny Zespołu Pieśni i Tańca Wojska Polskiego; po decyzji o restytucji Zamku w 1971 roku – warsztaty i magazyny zaplecza budowy. W 1995 roku rozpoczęto, poprzedzoną badaniami archeologicznymi i historyczno-architektonicznymi, rewaloryzację Arkad połączoną z uwolnieniem ich od nacisku skarpy przez zagłębioną w zbocze zamkowe tzw. ścianę Larsena oraz zakomponowanie nowych ogrodów dolnych z oczkiem wodnym. Docelowo, monumentalne wnętrze, zamknięte szklanymi przesłonami w arkadach i połączone z Zamkiem schodami ruchomymi, pełnić będzie złożone funkcje recepcyjne, kulturalne (koncety, przedstawienia, wystawy), usługowo-gastronomiczne i informacyjne. Autorem projektu rewaloryzacji adaptacji budynku do nowych funkcji jest architekt Stanisław Fiszer.